Τίτλος πρωτότυπου: William Olaf Stapledon "Star Maker" (1937)

Μέρος 2ο από 3 (Κεφάλαια VI έως IX)

Το Star Maker (1937) δεν είναι μυθιστόρημα με την κλασική έννοια· είναι ένα κοσμικό ποίημα σε πεζό λόγο, μία φιλοσοφική οδύσσεια που ξεπερνάει κάθε προηγούμενο όριο της επιστημονικής φαντασίας. Ο Stapledon εγκαταλείπει εντελώς τον ανθρωποκεντρισμό και μετατρέπει το Σύμπαν σε εργαστήριο όπου η ίδια η Συνείδηση εξελίσσεται, πέφτει, αναγεννιέται και τελικά συναντά τον Δημιουργό της – όχι όμως ως Θεό της αγάπης, αλλά ως απόλυτο Καλλιτέχνη.

Η αφήγηση ξεκινάει σχεδόν λυρικά: ένας άνθρωπος στην κορυφή ενός λόφου στην Αγγλία του 1930 αφήνει το σώμα του και αρχίζει ένα αστρικό ταξίδι που διαρκεί δισεκατομμύρια χρόνια. Αυτό το ταξίδι δεν είναι τουριστικό· είναι μυσταγωγικό και επώδυνο. Ο αφηγητής σταδιακά χάνει την ατομικότητά του, γίνεται «εμείς», ενώνεται με ξένες συνειδήσεις και τελικά συμμετέχει σε μία παγκόσμια τηλεπαθητική κοινότητα που περιλαμβάνει χιλιάδες πολιτισμούς: ανθρωποειδή, ιχθυοειδή, φυτοειδή, ναυτιλοειδή, συμβιωτικά συμπλέγματα, ακόμα και νοήμονα νεφελώματα ή ολόκληρους γαλαξίες.

Η μεγαλύτερη πρωτοτυπία του έργου είναι η απόρριψη κάθε ηθικού ανθρωπομορφισμού. Οι πολιτισμοί δεν κρίνονται με βάση το αν είναι «καλοί» ή «κακοί» σύμφωνα με γήινα κριτήρια, αλλά με το αν καταφέρνουν να ξεπεράσουν το είδος τους και να ενωθούν σε μεγαλύτερες κοινότητες νοήματος. Η «Τηλεπαθητική Ένωση των Κόσμων» που περιγράφεται στο δεύτερο μισό του βιβλίου είναι ίσως η πιο ώριμη ουτοπία που γράφτηκε ποτέ: δεν βασίζεται σε τεχνολογία ή εξαναγκασμό, αλλά σε πλήρη διαφάνεια συνείδησης, όπου κάθε άτομο βιώνει ταυτόχρονα τη χαρά και τον πόνο όλων των άλλων όντων του Σύμπαντος.

Η κορύφωση όμως είναι τρομακτική. Όταν η συλλογική συνείδηση φτάνει στο απόλυτο όριό της, συναντά τον Star Maker – το Δημιουργό του Σύμπαντος. Κι εδώ ο Stapledon επιδεικνύει τη μεγαλύτερη θεολογική τόλμη του 20ού αιώνα: ο Star Maker δεν είναι ούτε καλός ούτε κακός· είναι πέρα από την ηθική. Είναι ένα Ον που δημιουργεί σύμπαντα όπως ο καλλιτέχνης δημιουργεί πίνακες: δοκιμάζει, απορρίπτει, βελτιώνει. Το δικό μας Σύμπαν δεν είναι παρά ένα από τα πρώτα, σχετικά πρωτόγονα έργα Του. Σε μεταγενέστερα σύμπαντα ο Star Maker φτάνει σε μεγαλύτερη τελειότητα, αλλά και σε μεγαλύτερη ψυχρότητα· η τελική αποκάλυψη είναι ότι η απόλυτη τελειότητα συμπίπτει με την απόλυτη μοναξιά του Δημιουργού, που δεν χρειάζεται πια τα πλάσματά Του.

Το Star Maker συνδυάζει τρεις παραδόσεις που σπάνια συναντιούνται: την αγγλοσαξονική μυστική θεολογία (βλ. Julian of Norwich, William Blake), τον διαλεκτικό ιστορικό υλισμό (η εξέλιξη της συνείδησης θυμίζει έντονα Hegel και Teilhard de Chardin) και την επιστημονική κοσμολογία της εποχής (ο Stapledon είχε διδακτορικό στη φιλοσοφία και γνώριζε πολύ καλά την αστροφυσική). Το αποτέλεσμα είναι ένα κείμενο που παραμένει αξεπέραστο: δεν υπάρχει άλλο έργο που να καταφέρνει να είναι ταυτόχρονα τόσο ψυχρό και τόσο συγκινητικό, τόσο επιστημονικό και τόσο θρησκευτικό.

Σήμερα, σχεδόν ενενήντα χρόνια μετά, το βιβλίο διαβάζεται σαν προφητεία: οι ιδέες για τεχνητούς κόσμους γύρω από άστρα (Dyson spheres), για γαλαξιακές κοινότητες, για τη δυνατότητα νοημοσύνης πέρα από τον άνθρακα, για το ίδιο το πολυσύμπαν, προηγούνται κατά δεκαετίες την σύγχρονη κοσμολογία και την εξωβιολογία. Αλλά πάνω απ’ όλα, το Star Maker παραμένει η πιο ριζοσπαστική υπενθύμιση ότι η ανθρωπότητα δεν είναι ο σκοπός του Σύμπαντος· είναι μόλις η αρχή μιας πολύ μεγαλύτερης ιστορίας συνείδησης που ακόμα δεν μπορούμε να συλλάβουμε.

Το έργο υπάρχει ελευθέρα διαθέσιμο εδώ:

https://gutenberg.net.au/ebooks06/0601841.txt

Μετάφραση και ανάγνωση Γρηγόριος Καλογιάννης

Η ηχογράφηση δεν έχει κερδοσκοπικό χαρακτήρα. Επιτρέπεται η αναπαραγωγή, αναδημοσίευση και ενσωμάτωση, με αναφορά στην πηγή και τους δημιουργούς.