Kişinin kendini suçlamaları denetimi dışındaki olumsuzluklara da yoğunlaşabilir. Kendisini bir kasırgadan sorumlu tutabilen psikotiklerde bu durum belirgindir. Ancak bazen nevrotiklerdeki durum da epey şiddetli olabilir:Çocuğu komşularında çocuklarla oynadığı sırada balkondan düşen zeki bir anne çocuğu hafif bir sarsıntı ile hasar almadan atlatmasına rağmen dikkatsizliği nedeniyle kendini yıllarca şiddetle suçlamıştır. Elbette çocuğun her zaman yanında olamayacağını biliyordu. Yine de suçlu olduğu yolundaki kararına bağlı kalmıştı. Aynı şekilde genç bir aktör kariyerindeki geçici başarısızlıklar için kendisini acımasızca suçluyordu. Denetimi dışında gelişen olumsuzluklara karşı mücadele halinde olduğunun da tamamıyla farkındaydı. Hiçbir cesaretlendirme kendini suçlamasına engel olmuyordu. Nevrotik kendini aklamak amacıyla durumsal güçlüklere ya da aksiliklere hırsla sarılır. Elinden geleni yapmıştır. Ancak ötekiler, ya da kazara meydana gelen aksilikler her şeyi mahvetmiştir. Burada dikkat öznel etkenlerden kaydırılır ve dışsal etkenlere yoğunlaştırır. Kişisel kusurlara yönelik o kadar şiddetli bir kendini suçlama olur ki kişi koruyucu önlemlere başvurmak durumunda kalır: 1- Kendilerine tedbirli bir şekilde davranmak, 2- Sorumluluğu dışsal koşullara kaydırmak. Geriye şu soru kalmaktadır: Kişiler neden kendilerine yönelik suçlamalarından kurtulamazlar? Çünkü DIŞSAL ETKENLER DENETİM DIŞI OLMAMALIDIR. Sonuçta yolunda gitmeyen herhangi bir şey kendilerine bulaşmakta ve utanç verici sınırlandırmalarıyla foyalarını ortaya çıkarmaktadır.
-Yardımseverdir, öyleyse enayinin tekidir, yardım etmez, öyleyse bencil domuzun tekidir. Kendine yönelik suçlamalarını Kafka'nın Dava isimli eseri çok güzel işlemiştir. Erich Fromm kim verimsiz yaşarsa yaşasın suçluluk duymak zorunda olduğunu belirtmektedir. Karen Horney buna katılmakla birlikte eksik olduğunu, çünkü sürecin bilinçdışı da olduğunu söylüyor. Son olarak kişi zararsız, geçerli, ya da hatta arzu edilebilecek hareketler ya da tutumlar için suçlayabilir: Kendisiyle mantıklı bir biçimde ilgilenmesini-ŞIMARIKLIK, yemek yemekten keyif almayı-OBURLUK, körü körüne uyum sağlamaktansa kendi isteklerini düşünmeyi-BENCİLLİK, terapiye gitmesini-RAHATINA DÜŞKÜNLÜK, bir düşünceyi ortaya koymayı-KÜSTAHÇA DAVRANIŞ olarak damgalar. Burada suçlamayı anlamak için hangi gururun/gerekliliğin tetiklendiğini bulmalıyız. -Azla yetinmekten gurur duyan-oburlukla suçlarKendini ortamdan silmekten gurur duyan biri girişken bir harekete egoistçe diyecektir.-Kişinin kendine yönelik herhangi bir suçlamasını savuşturma gerekliliği kişinin yapıcı eleştiri ile değişmesini engeller. Bu suçlamalar ve nefret eğilimi terapide de bulunur. Sağlıklı vicdan gerçek benliğinizin çıkarlarını ihtiyatlı bir biçimde korumaktadır. Öte yandan nevrotiğin kendine yönelik suçlamaları nevrotik gururdan kaynaklanmaktadır. Huzursuzluk, ya da vicdanımızdan gelen azap son derece yapıcı olabilir. Çünkü bu yapıcı bir inceleme başlatabilmektedir. Vicdanımız huzursuz olduğunda meydana gelen şey nevrotik süreçten farklıdır. Dikkatimize gelen yanlışlıkla ya da hatalı tutumla, onu büyütmeden ya da küçültmeden tam anlamıyla yüzleşmeye çalışırız. Hatanın gerçekleşmesindeki sorumluluk payımızı bulmaya çalışır ve sonunda ulaşılabilen her türlü yöntemle üstesinden gelmek yolunda çabalarız. Kişinin kendine yönelik suçlamaları ise tersine tüm kişiliğin işe yaramaz olduğunu ilan ederek mahkum edici kararını bildirir, ve bu kararla suçlamalar durur. Vicdanımız gelişimimize hizmet eden ahlaki bir aygıtken kendimize yönelik suçlamalarımız özlerinde ahlak dışıdır; ve etkileri bakımından ahlaksızlar çünkü kişinin halihazırdaki güçlüklerini sağlıklı bir biçimde incelemesine ve dolayısıyla insani gelişimine engel olurlar. Sağlıklı, huzurlu ve yaratıcı günler dilerim. Psikiyatr Gökhan ÖzPodcast müziği: Michael Kobrin - The Introvert