Współcześnie Krymscy Tatarzy są jedną z najbardziej wyrazistych wspólnot narodowych ukraińskiego narodu politycznego. Ich kultura i historia przez stulecia rozwijała się w sąsiedztwie i dialogu z ukraińską. Współcześnie Krymscy Tatarzy są częścią ukraińskiego życia kulturalnego: powstają ukraińsko-krymskotatarskie filmy, co roku odbywają się konkursy literackie i przekładowe, a występ krymskotatarskiej artystki przyniósł Ukrainie zwycięstwo w Eurowizji. Dziś w obliczu wojny wielu Krymskich Tatarów służy w ukraińskiej armii, broniąc Ukrainy przed agresorem, z nadzieją na ponowny powrót do domu – na Krym.

Europa Środkowa jest szczególnie naznaczona stereotypem przestrzeni zdominowanej przez beton – znajduje to odbicie nie tylko w przestrzeni miast, ale też w języku i kulturze. Technologia wielkiej płyty, która miała rozwiązać głód mieszkaniowy w epoce realnego socjalizmu, zuniformizowała krajobraz kulturowy miast pomiędzy Berlinem Wschodnim, a Władywostokiem.

Nie ma chyba bardziej znanego pisarza z Odesy niż Izaak Babel, ukraiński żyd, poliglota publikujący po rosyjsku. On sam chwalił się, że urodził się w „Marsylii Wschodu” i właśnie z tego miasta wielu kultur, religii i grup etnicznych wyprowadził swój zmysł obserwacji, ale także potrzebę nieustannego kamuflowania się i konfabulacji. Jak Odesa wpłynęła na Babla? W jaki sposób Izaak Babel Odesę uwiecznił i zmityzował, dlaczego ten mit opiera się tylko na czarnej legendzie jednej dzielnicy – Mołdawanki?

Językowa mapa Odes(s)y – bogata i różnorodna jak samo miasto. Miasto nad morzem oraz na skrzyżowaniu szlaków, miasto wielokulturowe i wielojęzyczne. Miasto, gdzie brzmią głosy, słowa i wyrażenia z różnych epok, kultur, języków i narodów. Jak mówić o Odes(s)ie w Odes(s)ie? W jakim języku można się porozumieć z rodzimymi mieszkańcami? Co znaczy „mówić po odesku”? Jakie dania można spóbować tylko w Odesie i co warto kupić Prywozie? Zapraszamy na godzinny podcast o odeskim urbanolekcie, pejzażu językowym oraz innych smaczkach.

Od kozackich łodzi - czajek do morskich dronów „Mamaj”; przez impresjonistyczne obrazki prozatorskie ukraińskich modernistów, awangardowe powieści pierwszej połowy XX wieku i dojrzałą prozę marynistyczną wieku XXI, od dawnych wypraw kozackich przez wspomnienia słonecznych wakacji na Krymie - po trwającą obecnie wojnę i walki o kontrolę nad akwenem. W jaki sposób Morze Czarne jest obecne w ukraińskiej wyobraźni i pamięci zbiorowej? Czym charakteryzują się ukraińskie opowieści i narracje, które wyrastają z morza, jakie wizje rzeczywistości proponują? Dodatkowo pomówimy także o tym, w jaki sposób Ukraińcy pracują nad sposobami mówienia o historii i teraźniejszości wybrzeży Morza Czarnego bez zamazywania i odgórnego „ukrainizowania” tamtejszej różnorodności kultur i języków.

Jak rozwijała się sztuka ukraińska w XX wieku? Jakie były jego najważniejsze i najmodniejsze prądy i jakie nazwiska dopisujemy do panteonu dzisiaj? Jaką rolę odgrywali artyści emigracyjni, żyjący w diasporze i jak wpływali na sztukę w Ukrainie? W jakie strony i z jakich powodów wyjeżdżali artyści, na jakie przeszkody napotykały artystki? Jaki był wkład sztuki ukraińskiej do dziedzictwa europejskiego – na czym polegało malarstwo neobizantyjskie i jak to się stało, że trwało ono pomimo wojny i stalinizmu?

Historia Fedory Hulewiczówny, którą drugi mąż próbował podstępem pozbawić praw do majątku odziedziczonego przez nią i dzieci po śmierci pierwszego małżonka. Nie trzeba sięgać po powieści kryminalne, wystarczy polska historia z przełomu XVI i XVII wieku.

O małżeństwie, swatach, dobieraniu par, wpływie otoczenia na pożycie małżeńskie i sytuacjach, w których to małżonkowie występowali przeciwko sobie do sądu.

W jaki sposób funkcjonowały sądy I Rzeczypospolitej, że nawet zwykłym obywatelom udało się w nich pokonać magnatów? Jakimi zasadami rządziła się ta wspólnota szlachecka, że przez wieki uznawana była za anarchizującą, a dzisiaj w jej normach zaczynamy widzieć silne wewnętrzne regulacje i określone zasady?

Jak szlachta I Rzeczypospolitej się pojedynkowała i dlaczego ta forma przemocy rządziła się regułami silnie zrytualizowanymi?

O pojmowaniu honoru przez szlachtę w I Rzeczypospolitej, składaniu skarg do sądów i sposobach, w jaki wspólnota szlachecka regulowała swoje życie w dobie słabej władzy wykonawczej.

O książce Natalii Starczenko rozmawiają na zaproszenie Radio Kraków Kultura dr Łukasz Galusek, dr Paulina Małochleb, redaktor Justyna Nowicka.

O książce Natalii Starczenko rozmawiają sama autorka, dr Beata Nykiel i dr Paulina Małochleb.

Jaki wpływ na kształtowanie nowoczesnego narodu ma przemoc? I dlaczego XX wiek w naszej części Europy okazał się nadzwyczaj krótki? Odpowiedzi udziela ten fragment eseju Jarosława Hrycaka.

Teraz przeniesiemy się do początku lat 90. i tworzenia się ukraińskiego państwa – dzięki wsparciu polskich polityków, działalności Kultury paryskiej i działalności Jerzego Giedroyca. Szanse i zagrożenia, świadomość kryzysu i konieczność gigantycznej transformacji – oto fabuła tej dekady.

Bogactwa Ukrainy – przede wszystkim jej czarnoziem i złoża nafty – przez wieki uruchamiały gen zdobywców i kolonizatorów we wszystkich najeźdźcach. Zboże i paliwa kopalne stają się w eseju Hrycaka przedmiotem walki – trwającej kilkaset lat i toczonej przez kilka imperiów.

Fragmenty eseju „Ukraina. Wyrwać się z przeszłości” ukraińskiego historyka, prof. Jarosława Hrycaka, czyta Juliusz Chrząstowski.

Opowieść o historycznym dialogu w ramach wielokulturowej Pierwszej Rzeczpospolitej, w której było miejsce dla Polaków, Litwinów i Rusinów, a oni sami wypracowywali kształt i charakter zbliżenia politycznego i społecznego tak, że nie zmiotły go potem wpływy rosyjskie.

Jak opowiadać o Ukrainie, by umieścić ją w środku wielkich procesów dziejowych? Na ile wpływ na historię Ukrainy miał Kolumb? Jakie było przełożenie buntów ukraińskich wobec sowieckiej władzy na ogniska głodu, który zaprowadzono w latach 30.? Jaką rolę w polityce i ekonomii światowej spełniało ukraińskie ziarno?

Wojciech Wilczyk i Michał Zieliński zastanawiają się, dlaczego tworzenie fotoreportaży opowiadających o wojnie jest ważne. Mówią też o tym, że fotografia wojenna może stać się łatką, która sprawia, że zdjęcia są postrzegane wyłącznie jako dokumentacja tego, co dzieje się na froncie. Obaj rozmówcy podkreślają wartość fotografii reportażowej jako świadectwa. Tego typu zdjęcia sprawiają, że musimy spojrzeć w twarz ludziom, których wojna dotyka i uświadomić sobie, jak bardzo ich codzienność różna jest od naszej. Nie pozwalają zapomnieć, że wojna trwa, przypominają o dramatycznych wydarzeniach, o których być może zdążyliśmy już zapomnieć.