Evet, o, yedi âyet olduğu hâlde tek bir âyet bütünlük ve âhengi içindedir. Onda bir âyet sebepse, öbür âyet neticedir. Bir âyet bir hükümden bahsediyorsa, ondan sonra gelen âyet o hükmün sebep ve gayesini anlatır. Bir âyet içtimaî hayatla alâkalı bir meseleyi dile getiriyorsa, diğer âyet o meselenin kanunlarını anlatıverir. Binaenaleyh, dünyadan ukbâya gerçeklerin bir yüzünü bu âyet, öbür yüzünü de başka bir âyet söyler. Şimdi kısaca ve teker teker bunların hepsine küçük birer temasta bulunup mevzuu noktalayalım.

Evet, nimetlerin en büyüğü İslâmiyet’tir. Bu öyle büyük bir nimettir ki; daha büyüğü olamaz ama ne acıdır ki o, azametiyle, şümulüyle günde birkaç defa kendisini gösterdiği hâlde, minarenin dibinde, caminin kubbesinin altında yetişen pek çok kimse bu büyük nimetten istifade edememektedir. Kulaklarının dibinde tarrakalarla “Allah” denmektedir ama maalesef bunu duymamaktadır. Nice Ebû Talipler vardır ki, Ezel ve Ebed Sultanı’nın yaktığı sönmez şûlenin yanıbaşında ve kırk sene onu sinesine bastığı hâlde, ondan bir reşha, bir lem’a alamamış ve istifade edememiştir. Onun içindir ki, nimetin mevcudiyeti kâfi değildir. Nimetle beraber, o nimetten istifade yollarının bahşedilmesi de en az o nimet kadar mühimdir.

“Allah sırat-ı müstakîmi size şu misalle anlatıyor: O, inişli çıkışlı bir köprü ve bir yoldur. Ve o köprünün kenarlarında sur ve sınırlar, bir de dışarıya açılan kapı ve pencereler vardır. Kapıların üzerinde de örtülmüş örtüler mevcuttur. Her kapının yanında birisi: ‘Ey İnsanlar! Doğru yola girin ve zinhar eğri büğrü yaşamayın!’ demektedir. Bir de köprünün üzerinde birisi vardır ki, o da, insan o kapılardan birisini açıp dışarıya çıkmak ve dışarıya bakmak istediği zaman: ‘Sakın kapıyı açma!’ der. Dikkat edin, Sırat, o inişli çıkışlı yol, İslâm’dır. Etrafındaki surlar, Allah’ın tayin buyurduğu şeriat sınırlarıdır. O kapılar da haramlardır. Allah’ın yasak ettiği şeylere o kapılardan çıkmakla girilir. (Onun içindir ki hadislerde, “Ahir zamanda çıkacak Deccal ve Süfyan’ı görmek üzere başını dışarıya çıkaran kimselerin boynuzları çıkacak ve bir daha kafalarını içeriye alamayacaklar.” şeklinde zayıf da olsa rivayetler var... Yani insan başını şeriatın sınırları dışına çıkardığı zaman bir daha içeriye alması belki de çok müşkil olacaktır. O kapılar Allah’ın haramlarıdır.) Sırat üzerinde bağırıp çağıran ve doğru yola girilmesini emreden, Kur’ân-ı Mu’cizu’l-Beyan’dır. Sırat üzerinde seslenen ise Müslümanın vicdanıdır.”

Kul: “Senin izzetini düşünerek zilletimle; azametini düşünerek hakirliğimle huzuruna geldim. Kimseye bel kırmayan, boyun bükmeyen ben, Senin için belimi de kırıyor, boynumu da büküyorum. Gururumu, Sana yapılan secdenin ruhanîliğiyle ayaklar altına alıyor ve yüzümü yerlere sürüyorum. Çünkü Sen Mâbud’sun, ben abdim, Sen Hâlık’sın ben mahlukum. Bütün fakirliğimi ilân ederek Senin huzuruna geldim. Çünkü Sen bana bir akıl, bir meyil, bir şuur verdin ve bunları topladın, vicdanıma rükün yaptın. Vicdanım Sana karşı minnet ve senâlarını eda etmek istiyor. Bütün kâinat şahit olsun ki, ben kulum ve işte bununla şeref duyuyorum.”

Fatiha-i Şerîfe’nin başında; bizi Müslüman yapan, Hz. Muhammed’e (sallallâhu aleyhi ve sellem) ümmet kılan, en mükemmel ümmet olarak O’na sımsıkı bağlayan, kalbimizi nezd-i Ulûhiyetine çeviren ve böylece bizi pek çok nimetlerle perverde eden Allah’a hamd ve senâ etmekle işe başladık ve مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ dedik. O’nu tanımış insanlar olarak kâinata ve nefsimize nazarımızı gezdirdik; vücudumuzu teşkil eden atomların deveran ve cevelânından, kâinatı teşkil eden sistemlerin, galaksilerin harekât ve seyeranına kadar her şeyde O’nun rubûbiyetini gördük. Gördük ki, her şeyi kamçılıyor, kemale doğru sevk ediyor. Gördük ki, her şeyi Cennet’in ve Cehennem’in binasında kullanacağı unsurlar hâline getiriyor. Gördük ki, her şey O’nun terbiyesiyle terbiye olur. Bu azametli icraatını müşâhede ettik. Sonra anladık ki, bütün bu muntazam ve peşi peşine hâdiseleri böyle durmadan intizamla sevk ve idare eden, iyiyi kötüye katan, çirkinin yanında güzele ve küfrün yanında imana yer veren Allah, bütün bunları ayıracağı bir yer getirecektir. İşte o gün “Yevmiddin” ve o yer de “Mahkeme-i Kübrâ”dır. İyinin-kötünün ortaya döküleceği, iyiliklerden ötürü insanların demet demet mükâfat alacağı, kötülüklerden ötürü saklanacak yer arayacakları o güne “Din Günü” diyoruz. Dinin ve Allah hâkimiyetinin apaçık ortaya çıktığı o günün tek ve yekta sahibi Allah’tır. Çünkü o gün sadece O konuşacak, hükmü O verecek, infazı O yapacak ve mükâfatı da O bahşedecektir. Öyleyse hayatta olduğumuz sürece yalnız “O” demeli, başka birşey dememeli..!

Devs’in Aslanı Ebû Hüreyre’nin (radıyallâhu anh) rivayet ettiği bir hadis-i şerifte, Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem) şöyle buyuruyor: “Eğer mü’min, âlemlerin ötesinde kendisi için hazırlanan ukûbeti görseydi, Cennet’ten ümidini keserdi. Kâfir de, Rahmet-i İlâhi’nin genişliğini düşünseydi, rahmetten ümidini kesmeyecek ve istifade etmeyi düşünecekti.”

Allah’ın terbiye kanunları dışındaki terbiyeye terbiyesizlik denir. Evet, kemale erdirmeyen ve insanı son oluş noktasına götürmeyen terbiye noksandır. Hâlbuki terbiye, bir bütün olmalıdır. Bir yol bizi insanın varacağı son noktaya götürmüyorsa o yol bâtıldır. Hâlbuki bir insanın varacağı en son nokta ise, onun, doğrulukta evc-i kemale çıkması ve kâb-ı kavseyne ulaşmasıdır.

Ateşin yakması ve zehrin öldürmesi, bunların kendi özelliklerinden değildir. Ateşte yakıcılık, zehirde öldürücülük birer kanundur ve bu kanunları yaratan da Allah’tır. Onun içindir ki bir insan “Ateş bizatihi yakar.” veya “Zehir bizatihi öldürür.” dese, Allah korusun, ehl-i dalâlet olur ve Ehl-i Sünnet’ten ayrılır. Ateş, ancak Allah’ın dilemesiyle yakabilir. Nitekim Hz. İbrahim’i yakamamıştı. Zehir ancak Allah’ın dilemesiyle öldürebilir. Nitekim zehir Bişr’i (radıyallâhu anh) öldürdüğü hâlde Resûlullah’ı (sallallâhu aleyhi ve sellem) öldürememişti. Bu hâdiseler gösteriyor ki fiilleri yaratan ancak ve ancak Allah’tır. Allah’a inanan her insan, bunu bu şekilde kabul etme mecburiyetindedir. Maddesiyle dünyaya bağlı olan insan, ancak böyle bir imanla semaya doğru merdiven merdiven yükselir. Devamlı onu mâbede doğru sevk eden gizli bir kuvvet vardır ve o, ibadet edemediği an ve zamanlarda tarifi mümkün olmayan bir vicdan azabıyla karşı karşıyadır. Sanki onu yüceliklere ve yüce ufuklara doğru sevk eden itici ve çekici bir kuvvet var da o, onlarla ufuk ufuk huzur aramaktadır.

İnsan hem hâmiddir, hem de mahmuddur, yani hem hamd eden, hem de övülendir. O, Cenâb-ı Hakk’a karşı yerine getirdiği hamdiyle hâmid, gökte ve yerde övülüp medhedilmesiyle de mahmuddur. Zaten kâinatın hulâsası ve Beşeriyetin İftihar Tablosu’nun isimleri olan “Ahmed, Mahmud ve Muhammed” kelimeleri de hep “hamd” masdarının etrafında dönüp durmaktadır.

Besmele’de Cenâb-ı Hakk’ın rahmetinin bir câzibesi vardır. Hiçbir şey kendini bu câzibeden kurtaramaz. Öyle ise Fatiha sûresi de bu câzibeden uzak kalmayacaktır. Zaten biz, bütünüyle Kur’ân okumaya başlarken Besmele ile başladığımız gibi, Fatiha’ya da Besmele ile başlıyoruz. Bu başlayışın altında bize ister istemez şu sorular yöneltilmektedir: Besmele’de, kendisini bu şekilde, Rahmâniyet ve Rahîmiyetiyle anlatan Cenâb-ı Hakk’a karşı siz nasıl mukabele etmelisiniz? Bismillâh’da, Celâliyle, Cemaliyle tecellî eden bu câzibe-i Rahmet’e karşı, hangi sözle karşılık vereceksiniz?

Allah, kolu kanadı kırıkların sığınağıdır. O, ibadet edenlerin Mâbud’udur. O, dertlilerin dermanı, yaralı gönüllerin derdinin şifasıdır. O, kâinatın nuru ve ziyasıdır. Her şey O’nunla hallolur. O’nu bulduğun zaman hâdiselerin senin başına getirdiği dağdağalardan, sıkıntılardan, belâ ve musibetlerden kurtulursun.

İnsan, Kelâmullah’a girmek istediğinde kalb, ruh ve hislerini Kur’ân’a girmeye hazır hâle getirmelidir. Bu da ancak, buraların, şeytan hâkimiyetinden kurtarılıp temizlenmesiyle mümkündür. Allah’ın, melekler arasından çekip aldığı ve dergâhından kovduğu, rahmetinden mahrum ettiği ve bir daha da semaya çıkmayı ona haram kıldığı şeytanı, insan da Kâbe’den daha kudsî ve Sidre’den daha yüce olan kalbinden tardedip kovmalıdır ki, Allah ahlâkı ile ahlâklanmış ve Kur’ân’ın içine girmeye hak kazanmış olsun.

Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyan, Allah’ın en üstün kelâmı olup, en mükemmel topluluğa, En Mükemmel İnsan’ın şahsında tebliğ edilmiştir. O, Arş-ı A’zam’dan geldiği, her ismin a’zam mertebesinden alındığı için “Kelâmullah” unvanı tam bir hak etmişlikle Kur’ân’a verilmekte ve “Allah Kelâmı” dendiği zaman, sadece ve sadece Kur’ân anlaşılmaktadır.

Sahabe-i kiram ve tâbiîn-i izâm, yani sahabeden sonra gelen kutlu nesil, Kur’ân’ın bir hakikati adına çöller aşar ve onu öğrenmeye çalışırlardı. İmam Şa’bî, bu hususta Mesruk b. Ecda’ Hazretleri’nin başından geçen bir hâdiseyi anlatıyor: “Mesruk, Kur’ân-ı Kerim’in âyetlerinden birisinin tefsirinde tereddüt ediyordu. Âyetin mânâsını tam öğrenebilmek için Medine’den Basra’ya gitti. Soru sorduğu şahıs o âyet hakkında malumatı olmadığını söyledi ve Şam’da bulunan bir başka kişiyi tavsiye etti. Bunun üzerine Mesruk, oyalanmaksızın Şam’a doğru yola çıktı...

Kur’ân, hüzünle indi. O, hüzünlü ve kırık bir kalble okunmalıdır.6 Şu vahşet sahrasında, imkânları kıt, kudreti az ve acz ü fakr içinde yuvarlanan insan, hablü’l-metin, yani kopmaz bir halat olan Kur’ân-ı Kerim’e tutunursa insanlık semasına yükselecek, en mükemmel insan olma ufkuna çıkacak, şu girdaptan, dünya çölünün şu boğucu havasından ve yalnızlık vahşetinden kurtulacaktır. İşte Kur’ân insana bu hissi ve bu havayı verir. Bu sebeple, Kur’ân okurken, işte böyle bir hava içinde okunmaya çalışılmalıdır. Bu ise, onun mânâ derinliklerine inme nispetinde olur. İnsan, onun mânâ katmanlarına giremezse, hele ilâhî maksadı düşünmezse çok defa Kur’ân’ın derinliklerine açılamaz ve sinesinde Kur’ân’ın tesirini duyamaz.

''Kur’ân okuyan mü’minin misali turunçgillerden portakala benzer, tadı da güzeldir, kokusu da güzeldir. Kur’ân okumayan mü’minin misali de hurma gibidir. Kokusu yoktur, fakat tadı lezzetlidir. Kur’ân okuyan münafığın misali, kokusu güzel, fakat tadı acı olan fesleğen gibidir. Kur’ân okumayan münafığın misali ise, kokusu bulunmayıp tadı da acı olan Ebû Cehil karpuzu gibidir.”